Cần sa

Cần sa là gì?

Cần sa là từ để chỉ chung lá, thân, hạt, và hoa của cây gai dầu/cây cần sa (Cannabis sativa hoặc Cannabis indica) là một loại cây mọc trong tự nhiên. Cần sa còn được gọi bằng các tên gọi khác như Cỏ, Tài mà, Bồ đà...

Trong số hơn 500 hóa chất có trong cần sa thì chất hướng thần là delta-9-tetrahydrocannabinol (viết tắt là THC) có tác động làm thay đổi tâm tính, đây là chất hóa học chính gây ra các cảm giác, tác động mà người dùng thường tìm kiếm. Chất hóa học này làm thay đổi hoạt động và bóp méo nhận thức về thế giới của não bộ.

Ở Mỹ, cần sa là loại ma túy bị lạm dụng số một, và đặc biệt phổ biến trong nhóm thanh thiếu niên. Vào năm 2015, hơn 11 triệu thanh thiếu niên từ 18 tới 25 tuổi cho biết đã từng sử dụng cần sa.

Mặc dù ở một số khu vực, quốc gia, việc sử dụng cần sa đã được phi hình sự hóa hoặc hợp pháp hóa, mua bán và sử dụng cần sa ở Việt Nam vẫn là một hoạt động bất hợp pháp.

Cường độ và ảnh hưởng của cần sa đã thay đổi

Trong vài thập kỷ qua, lượng THC trong cần sa ngày càng gia tăng. Vào đầu những năm 1990, hàm lượng THC trung bình trong cần sa là khoảng 3,74%. Năm 2013, con số này tăng lên gần 10%, cao hơn nhiều trong một số sản phẩm như dầu và các chiết xuất khác. Điều này có thể khiến người dùng hấp thụ vào cơ thể nhiều THC hơn - dẫn đến các nguy cơ về sức khoẻ bao gồm tăng nguy cơ nghiện và các bệnh nghiêm trọng liên quan.

Các sản phẩm đồ ăn làm từ cần sa cũng làm tăng nguy cơ người dùng gặp phải các tác động tiêu cực. Khi ăn các sản phẩm từ cần sa sẽ mất nhiều thời gian hơn để người dùng tiêu hóa và cảm thấy "phê" - do vậy, người dùng thường sử dụng một lượng cần sa lớn hơn để có tác động nhanh hơn, dẫn tới các hậu quả không lường trước.

Lượng THC cao hơn cũng có nghĩa là nguy cơ gây nghiện có thể gia tăng nếu dùng thường xuyên với liều lượng lớn.

Các dạng chiết xuất từ cần sa

Chiết xuất từ cần sa có một số dạng như dầu, sáp hoặc nhựa. Việc hút nhựa có chứa THC từ cây cần sa đang gia tăng. Số nhựa này chứa hàm lượng THC cao hơn từ 3 đến 5 lần so với hàm lượng trong cây cần sa. Nguy hiểm hơn, đã có những vụ bỏng do cháy và nổ gây ra bởi việc chiết xuất dầu từ lá cần sa bằng cách sử dụng butane (một chất lỏng, nhẹ, không màu).

Cần sa được sử dụng như thế nào?

Cần sa có thể được cuốn như thuốc lá hoặc hút bằng tẩu hoặc "cóng". Đôi khi cần sa cũng được trộn với thuốc lá trong xì gà. Cần sa cũng có thể được hút bằng máy hóa hơi (vape) - lúc này chất lỏng chiết xuất từ cần sa được làm nóng và người dùng hít hơi nước chứ không phải khói cần sa. Bên cạnh đó, cần sa cũng được chế tạo thành đồ ăn như trộn vào bánh, kẹo, sô cô la hoặc pha vào trà.

Ngoài ra, các loại nhựa tổng hợp có chứa nhiều thành phần hoạt chất cần sa, bao gồm dầu hoặc sáp đang ngày càng được sử dụng phổ biến vì mục đích y tế và giải trí.

Lưu ý: Không nên nhầm lẫn giữa các chất được chiết xuất từ cây cần sa với "cần sa tổng hợp", đôi khi được gọi là “cần sa nhân tạo”, “cỏ Mỹ”... Các loại chất tổng hợp này là các hóa chất nhân tạo có liên quan đến THC nhưng thường mạnh hơn và nguy hiểm hơn (không giống như cần sa, việc sử dụng các chất này đôi khi dẫn đến tử vong do quá liều).

Cần sa tác động đến não bộ như thế nào?

THC là chất chủ yếu trong cần sa, gây ảnh hưởng đến não. Khi hút cần sa, THC nhanh chóng đi từ phổi vào trong máu, và di chuyển tới các cơ quan trong cơ thể. Khi tác động vào não, THC xâm nhập vào các tế bào thần kinh, với các thụ cảm thể cần sa. Thông thường, các thụ cảm thể này được kích hoạt bởi các chất tương tự như THC có sẵn trong cơ thể. Chúng là một phần của hệ thống trong não bộ được gọi là hệ thống cần sa tự sinh - hệ thống này rất quan trọng tới sự phát triển và vận hành của não bộ bình thường.

Hầu hết các thụ cảm thể cần sa trong não bộ đều ảnh hưởng đến cảm giác thoải mái, trí nhớ, suy nghĩ, khả năng tập trung, cảm nhận, nhận thức về thời gian, và chức năng vận động. Cần sa kích thích gia tăng hoạt động của hệ thống cần sa tự sinh, dẫn đến giải phóng dopamine trong não bộ, tạo ra cảm giác dễ chịu hoặc "phê". Các tác động khác bao gồm thay đổi nhận thức và tâm trạng, ảnh hưởng tới khả năng vận động, gặp khó khăn trong suy nghĩ và giải quyết vấn đề, làm gián đoạn học tập và trí nhớ.

Một số bộ phận của não có rất nhiều thụ cảm thể cần sa. Những vùng này gồm hồi hải mã, tiểu não, hạch nền, và vỏ não. Chức năng mà các khu vực này kiểm soát là những phần bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi cần sa.

Học tập và trí nhớ: Vùng hải mã đóng vai trò quan trọng trong một số loại hình học tập nhất định. Các hoạt động bình thường của khu vực này nếu bị gián đoạn có thể dẫn đến những vấn đề với khả năng học tập, học hỏi những điều mới và nhớ lại các sự kiện gần đây. Một nghiên cứu gần đây trên nhóm người từ 13 đến 38 tuổi chỉ ra rằng những người sử dụng cần sa nhiều ở lứa tuổi thanh thiếu niên có IQ giảm 8 điểm, ngay cả khi họ đã ngừng sử dụng cần sa khi trưởng thành.
Chức năng vận động: THC ảnh hưởng đến tiểu não - vùng điều khiển cân bằng và phối hợp, và các hạch nền - một phần khác của bộ não giúp kiểm soát vận động. Điều này có thể ảnh hưởng đến hiệu suất trong các hoạt động thể thao, lái xe và giải trí (như khi chơi điện tử).
Khả năng ra quyết định: Vì THC tác động đến vùng vỏ não trước có liên quan đến việc ra quyết định, nên khi sử dụng cần sa, bạn có thể sẽ làm những điều mà bình thường bạn không làm - như có hành vi tình dục nguy hiểm có thể dẫn đến các bệnh lây truyền qua đường tình dục như lây nhiễm HIV, hoặc điều khiển hoặc ngồi sau xe người đang say rượu hoặc vừa sử dụng cần sa.

Cần sa sẽ có tác động gần như ngay lập tức sau khi sử dụng và có thể kéo dài từ 1 đến 3 giờ. Khả năng ra quyết định, tập trung và trí nhớ có thể bị ảnh hưởng vài ngày sau khi sử dụng, đặc biệt là đối với những người sử dụng thường xuyên. Nếu cần sa được trộn trong thực phẩm hay đồ uống, tác động của THC sẽ xuất hiện sau đó – thường khoảng từ 30 phút đến 1 giờ, nhưng cũng có thể kéo dài trong nhiều giờ.

Cần sa ảnh hưởng ra sao tới sức khỏe và đời sống xã hội?

Ảnh hưởng đến sức khỏe: Vài phút sau khi hút cần sa, nhịp tim của người dùng sẽ tăng lên, phế quản (ống dẫn khí vào và ra khỏi phổi) sẽ giãn ra và trở nên to hơn, và các mạch máu mở ra khiến mắt bị đỏ. Mặc dù những tác động này có vẻ vô hại nhưng chúng có thể ảnh hưởng tới cơ thể về lâu dài.
Khi ai đó sử dụng cần sa, nhịp tim - thường đập 70 đến 80 nhịp mỗi phút - có thể tăng thêm 20 đến 50 nhịp mỗi phút hoặc trong một số trường hợp có thể tăng gấp đôi. Tác động này có thể lớn hơn nếu dùng các loại ma túy khác kết hợp với cần sa. Nhịp tim tăng khiến tim phải làm việc nhiều hơn.

Các vấn đề hô hấp (phổi và thở): Khói của cần sa gây kích ứng phổi, dẫn đến các vấn đề về hô hấp và phổi ở những người bình thường tương tự như ở những người hút thuốc lá - như ho hàng ngày và nguy cơ mắc bệnh về phổi như viêm phổi. Mặc dù nghiên cứu chưa tìm ra được mối liên hệ chặt chẽ nào giữa cần sa và ung thư phổi nhưng nhiều người hút cần sa cũng hút thuốc, dẫn đến ung thư. Một số nghiên cứu cũng chỉ ra rằng bỏ cần sa khó hơn bỏ thuốc lá.
Gia tăng nguy cơ gặp các vấn đề sức khoẻ tâm thần: Sử dụng cần sa có liên quan đến trầm cảm và rối loạn lo âu, cũng như những suy nghĩ đến tự sát ở thanh thiếu niên. Ngoài ra, nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người có nguy cơ bị tâm thần phân liệt do di truyền thì hút cần sa ở tuổi vị thành niên có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tâm thần và khiến phát bệnh sớm hơn. Các nhà nghiên cứu vẫn đang tìm hiểu mối quan hệ cụ thể giữa những vấn đề sức khoẻ tâm thần và sử dụng cần sa.
Gia tăng nguy cơ gặp các vấn đề cho thai nhi: Phụ nữ mang thai sử dụng cần sa có nguy cơ làm thay đổi não bộ của thai nhi. Những thay đổi này khiến em bé có thể gặp vấn đề về tập trung, trí nhớ và giải quyết vấn đề.

Ảnh hưởng đến học tập và đời sống xã hội: Tác động của cần sa đối với não bộ và cơ thể có thể có ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của một người

Cần sa có gây nghiện không?

Câu trả lời là có. Người sử dụng có thể cảm thấy phải hút cần sa lặp đi lặp lại để lấy lại cảm giác “phê”. Việc sử dụng nhiều lần có thể dẫn đến nghiện – điều này có nghĩa là người dùng gặp khó khăn khi kiểm soát tình trạng sử dụng của mình và thường không thể ngừng sử dụng dù họ muốn.

Ước tính có khoảng 30% người dùng cần sa gặp phải các vấn đề về sức khỏe, học tập hoặc các khía cạnh khác của cuộc sống, được gọi là rối loạn sử dụng cần sa. Rối loạn trở thành nghiện khi người đó không thể ngừng sử dụng cần sa mặc dù cần sa gây trở ngại đến cuộc sống hàng ngày của họ. Những người bắt đầu sử dụng cần sa trước 18 tuổi có khả năng bị rối loạn sử dụng cao gấp 4 – 7 lần người trưởng thành.

Có nhiều nguyên nhân khiến một người nghiện cần sa và các loại ma túy khác bao gồm hoàn cảnh gia đình (di truyền), độ tuổi bắt đầu sử dụng, liệu họ có sử dụng các loại ma túy khác, gia đình, bạn bè và các mối quan hệ, liệu họ có tham gia vào các hoạt động tích cực như hoạt động trường lớp, thể thao (môi trường).

Những người sử dụng cần sa có thể gặp triệu chứng cai khi ngừng sử dụng bao gồm:

Cáu giận
Không ngủ được
Ăn không ngon miệng dẫn đến giảm cân
Lo lắng
Thèm nhớ ma túy

Những ảnh hưởng này có thể kéo dài vài ngày cho đến vài tuần sau khi ngừng sử dụng. Tái sử dụng là rất phổ biến trong giai đoạn này do người dùng thèm nhớ cần sa để thoát khỏi các triệu chứng cai.

Bạn có thể tử vong nếu sử dụng cần sa không?

Sử dụng cần sa có nguy cơ rất thấp dẫn đến tử vong do quá liều. Tuy nhiên, việc gia tăng hàm lượng THC trong cần sa những năm gần đây đã gây ra các tác dụng phụ khiến nhiều người phải nhập viện cấp cứu. Ngoài ra, người sử dụng có thể bị thương hoặc tử vong do tác động của cần sa lên khả năng phán xét, nhận thức và sự điều phối, ví dụ lái xe khi đang “phê” cần sa. Bên cạnh đó, người sử dụng có thể cảm thấy lo lắng cực độ (hoảng sợ) hoặc có các biểu hiện tâm thần (trở nên hoang tưởng).

10 điều có thể bạn chưa biết về cần sa

Tình trạng pháp lý của việc sử dụng cần sa trên Thế giới và tại Việt Nam

Cần sa và một số tác động tích cực

Trong số hơn 500 hóa chất có trong cần sa thì delta-9-tetrahydrocannabinol, gọi tắt là THC, có tác động hướng thần (thay đổi tâm tính). THC thấm vào máu qua thành phổi hoặc qua màng bao tử và ruột non rồi từ đó chuyển lên não, làm thay đổi hoạt động và bóp méo nhận thức về thế giới của não bộ. THC còn khiến người hút gặp tình trạng tim đập nhanh, lo sợ, hồi hộp, trầm cảm, hoang tưởng, suy nghĩ tiêu cực, thụ động, lười nhác, dễ cáu giận, khó tập trung và làm giảm hệ miễn dịch cơ thể.

Tuy nhiên, một số công trình nghiên cứu đã chứng minh được tác dụng của cần sa giúp giảm đau, kích thích cảm giác thèm ăn, làm giãn phế quản (giúp điều trị bệnh hen), chống co thắt (giúp điều trị bệnh Parkinson và xơ mảng), giãn mạch (giúp điều trị bệnh tăng nhãn áp). Tạp chí Nature Medicine (3/2000) đã xuất bản một bài báo về công trình nghiên cứu của Tây Ban Nha, trong đó nhận thấy chất THC có thể làm giảm khối u não trên chuột bạch (đạt hiệu quả trên 1/3), tạo cơ sở cho khả năng chữa trị bệnh u thần kinh đệm ở người.

Các nhà nghiên cứu thuộc Harvard đã phát hiện chất THC ở cần sa không những có khả năng ức chế sự phát triển của khối u mà còn ngăn chặn di căn. Qua thử nghiệm, các nhà khoa học nhận thấy khi tiêm một liều chuẩn THC vào chuột được cấy tế bào ung thư phổi, sau 3 tuần điều trị, khối u đã giảm đi một nửa so với nhóm đối chứng. Ở Mỹ, hiện nay đã có 35 bang thông qua đạo luật ủng hộ việc sử dụng cần sa vì mục đích y học..

CBD (cannabidiol) - một hoạt chất khác được chiết xuất từ cây cần sa là có nồng độ thấp hơn so với THC nhưng lại gây ra các kích thích như hưng phấn, thích thú, làm tăng hiệu ứng hạnh phúc, giảm hoang tưởng, lo lắng và căng thẳng, giảm đau và hiệu quả cho các bệnh nhân động kinh. CBD còn giúp giảm cảm giác buồn nôn trong các đợt điều trị hóa trị của bệnh nhân ung thư, giúp hạn chế giảm cân ở bệnh nhân HIV và có cả tác dụng với bệnh Alzheimer.

Hội đồng chuyên gia về lệ thuộc ma túy của WHO đã thảo luận vào tháng 11/2017 để đưa ra kết luận rằng khi Cannabidiol ở thể tinh khiết sẽ không có các tác động gây hại đến sức khỏe người dùng. Vì vậy CBD cần được định nghĩa không phải là chất gây nghiện mà chỉ là 1 thành phần được chiết xuất của cần sa. Tuy nhiên kết luận này không làm thay đổi vị trí hiện tại của CBD trong danh sách các chất gây nghiện bị kiểm soát.

Hợp pháp hóa cần sa trong lĩnh vực y tế

Dùng cần sa y tế là hợp pháp ở nhiều quốc gia gồm Chile, Hà Lan, Colombia, Hy Lạp, Uruguay, Canada và Úc. Năm 1978, New Mexico trở thành tiểu bang đầu tiên của Mỹ công nhận giá trị y tế của cần sa [Controlled Substances Therapeutic Research Act]. Trong vài năm sau đó, đã có hơn 30 tiểu bang khác thông qua các điều luật tương tự.

Ngày 29.4.2018, Zimbabwe trở thành quốc gia thứ hai tại châu Phi hợp pháp hóa việc trồng cần sa để phục vụ cho mục đích chế xuất dược phẩm và nghiên cứu khoa học sau Lesotho, nước vừa cấp phép vào năm ngoái.

Australia đã hợp pháp hoá cho mục đích sử dụng cần sa cá nhân tại lãnh thổ phía Bắc, miền Nam Australia và lãnh thổ thủ đô nước này. Vì mục đích y tế, cần sa được hợp pháp hóa ở bang Victoria và New South Wales.

Tại Châu Á, Thái Lan đang triển khai dự luật hợp pháp hóa cần sa theo diện y tế và tiến hành xây dựng cơ sở trồng cần sa 800 héc ta phục vụ cho mục đích nghiên cứu y học tại Sakon Nakhon.

Hợp pháp hóa cần sa trong lĩnh vực giải trí

Trên toàn thế giới, có một vài quốc gia đã hợp pháp hoá cần sa cho mục đích tiêu khiển, giải trí. Uruguay là một ví dụ - vào năm 2013, Uruguay đã hợp pháp hóa cần sa, trong đó người dân có thể trồng sáu cây cần sa trong nhà của họ một năm, mua tối đa 40 gram cần sa mỗi tháng từ các hiệu thuốc được cấp phép với điều kiện họ là cư dân Uruguay trên 18 tuổi và đăng ký với chính phủ.

Sau Uruguay, Canada – một trong những quốc gia có số lượng thanh thiếu niên sử dụng cần sa nhiều nhất thế giới, - đã hợp pháp hóa kinh doanh và sử dụng cần sa cho mục đích giải trí. Theo quy định, công dân Canada ở độ tuổi từ 18-21 trở lên tùy theo tỉnh bang có quyền mua tối đa 30 gam cần sa và được phép trồng đến 4 cây cần sa tại nhà riêng để tạo ra sản phẩm dùng cho cá nhân. Tuy nhiên, việc sản xuất, phân phối, sử dụng và bán cần sa cho trẻ vị thành niên là bất hợp pháp.

Năm 1976, Hà Lan đã gỡ bỏ các điều luật trừng phạt liên quan tới cần sa. Tại nước này, việc trồng nhiều hơn 5 cây cần sa cho mục đích giải trí là bất hợp pháp. Tuy nhiên, các cửa hàng cà phê nổi tiếng ở Thủ đô Amsterdam hoặc thành phố Rotterdam lại được cấp phép bán một lượng nhỏ cần sa cho người trên 18 tuổi.

Tại Peru, người dân được sở hữu tám gram cần sa hoặc hai gram dẫn xuất. Trong khi đó ở Colombia chính phủ cho phép người dân sở hữu tới 22 gram cần sa cho mục đích cá nhân.

Ở Mỹ, việc tàng trữ Cần sa không vì mục đích Y tế được hợp pháp hoá ở các bang: California, Delaware, Illinois, Maine, Maryland, Massachusetts, Minnesota, Mississippi, Nebraska, Nevada, New Hampshire, New Jersey, New York, North Carolina, Ohio, và Rhode Island. Người dân California từ 21 tuổi trở lên được phép mang đến 28,5 gram cần sa.

Cần sa trong khuôn khổ pháp lý ở Việt Nam

Tại Việt Nam, cần sa và các chế phẩm từ cần sa là cây có chứa chất ma tuý được quy định tại số thứ tự 45, ID thuộc Danh mục I (các chất ma tuý tuyệt đối cấm sử dụng trong y học và đời sống xã hội; việc sử dụng các chất này trong phân tích, kiểm nghiệm, nghiên cứu khoa học, điều tra tội phạm theo quy định đặc biệt của cơ quan có thẩm quyền) ban hành kèm theo Nghị định số 73/2018/NĐ-CP, ngày 15/5/2018 của Chính phủ quy định các danh mục chất ma túy và tiền chất.

Cá nhân, tổ chức có hành vi trồng cây cần sa trái phép, sản xuất, tàng trữ, mua bán... sử dụng trái phép cần sa tùy theo tính chất, mức độ có thể bị xử phạt hành chính theo quy định tại Điều 14 Nghị định số 167/2013/NĐ-CP ngày 12/11/2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh trật tự, an toàn xã hội; phòng, chống tệ nạn xã hội; phòng cháy, chữa cháy; phòng, chống bạo lực gia đình hoặc bị xử lý hình sự theo quy định tại Bộ luật Hình sự năm 2015.

Một vài biện pháp giảm hại nếu sử dụng cần sa

Tránh sử dụng trước khi làm những công việc cần sự tỉnh táo, tập trung (đi học, đi thi, đi làm, lái xe,...)
Không dùng thường xuyên. Không sử dụng liều lượng cao
Không trộn, dùng chung với rượu và các ma tuý khác
Tránh trộn, hút cùng thuốc lá nhằm giảm thiểu các biến chứng đường hô hấp
Khi ăn các sản phẩm bánh kẹo từ cần sa, chú ý "ăn chậm, nhai kỹ", giãn thời gian sử dụng để tránh bị quá liều