Các chất dạng hít là những chất hóa học có trong các sản phẩm hàng ngày mà con người có thể hít để tạo cảm giác “phê”. Vì có rất nhiều loại chất dạng hít có thể tìm thấy quanh nơi chúng ta ở nên nhiều người không nhận thức được việc hít những chất này, dù chỉ một lần cũng có thể gây hại cho não bộ và cơ thể, thậm chí có thể dẫn đến tử vong. Trên thực tế, những chất hóa học trong các sản phẩm này có khả năng thay đổi cách hoạt động của não bộ và gây ra những vấn đề khác cho cơ thể.

Dù loại chất dạng hít khác nhau có những tác động khác nhau nhưng nhìn chung, ta có thể chia chúng thành 4 loại chính:

Dung môi dễ bay hơi là những chất lỏng có thể chuyển thành dạng hơi ở nhiệt độ phòng. Chất này có trong:

• Chất pha loãng sơn, nước tẩy sơn, chất tẩy nhờn, dung dịch giặt khô, khí ga và keo dán.

• Một số dụng cụ mỹ thuật hoặc các dụng cụ văn phòng phẩm ví dụ như mực bút xóa, mực bút viết bảng và dầu vệ sinh tiếp điểm.

Aerosol là những chất dạng xịt có chứa chất nổ đẩy  và các loại dung môi, bao gồm:

• Sơn dạng xịt, keo xịt tóc, xịt khử mùi, dầu thực vật dạng xịt, dung dịch bảo quản vải dạng xịt

Khí ga, có trong những sản phẩm thương mại, sinh hoạt hàng ngày hoặc được sử dụng trong lĩnh vực y tế để giảm đau. Khí ga có thể có trong:

• Bật lửa, bình ga, các bình xịt kem, các loại môi chất lạnh.

• Chất gây mê, bao gồm ete, bóng cười,…

Nitrit là một nhóm chất dạng hít có tác dụng chính là làm tăng kích thích tình dục.Trước đây, amyl nitrit được bác sĩ chỉ định dùng cho các trường hợp đau tức ngực, đôi khi là để chuẩn đoán các vấn đề về tim mạch. Ngày này nitrit đã bị Ban giám sát an toàn thực phẩm cấm, tuy nhiên chúng vẫn được bán trong các lọ nhỏ, dưới dạng dung dịch lau đầu đọc video, xịt phòng, dung dịch lau đồ da, dung dịch thơm.

Những người sử dụng chất dạng hít hít hơi tỏa ra qua đường mũi hoặc miệng bằng cách:

• Ngửi, hít hơi từ dụng cụ chứa

• Xịt Aerosols trực tiếp vào mũi hoặc miệng

• Hít, ngửi hơi tỏa ra khi các chất này được xịt hoăc bỏ vào túi nilong hoặc túi giấy

• Hít từ mảnh vải tẩm chất dạng hít

• Hít bóng cười

Phổi sẽ hấp thụ và đưa những chất hóa học được hít vào máu rất nhanh và từ đó, những chất này được đưa lên não bộ và lan ra toàn cơ thể. Hầu như tất cả các loại chất dạng hít (trừ nitrit) gây ra cảm giác thỏa mãn bằng cách làm chậm hoạt động của não bộ. Ngược lại, nitrit gây ra tác động này bằng cách làm giãn, thả lỏng cách mạch máu.

Ảnh hưởng ngắn hạn

Người dùng loại chất này sẽ cảm thấy “say” và trải qua những cảm giác tương tự khi dùng đồ uống có cồn như nói lắp, giảm phối hợp vận động, có cảm giác vui sướng tột độ và chóng mặt. Một số người khác lại có cảm giác lâng lâng, ảo giác (thấy những thứ không có thật), hoang tưởng (tin vào điều gì đó không đúng). Tới một lượng nhất định, gần như tất cả các loại dung môi và khí ga đều có thể gây mê, mất cảm giác và dẫn đến hôn mê.

Cảm giác “phê” thường chỉ kéo dài khoảng vài phút, khiến người dùng lặp lại hành động hít liên tục để tiếp tục đạt được cảm giác đó. Điều này là cực kỳ nguy hiểm vì hít những chất này nhiều lần một lúc có thể gây ra hôn mê, thậm chí là tử vong.
Khi hít những chất dạng hít này nhiều lần, người dùng sẽ cảm thấy quen và trở nên mất kiểm soát hơn. Một số người có thể cảm thấy buồn ngủ và đau đầu trong vài tiếng sau đó.

Ảnh hưởng dài hạn

Các chất dạng hít có chứa nhiều chất hóa học khác nhau. Một số chất sẽ được đào thải ra khỏi cơ thể nhanh chóng, một số lại tồn đọng trong cơ thể một thời gian dài và được hấp thụ bởi các mô mỡ trong não và hệ thống thần kinh. Sau một thời gian dài, những chất này có thể gây ra những vấn đề nghiêm trọng như:

Tổn thương các dây thần kinh. Sử dụng các chất dạng hít trong một thời gian dài phá vỡ lớp bảo vệ các dây thần kinh trong não cũng như các bộ phận khác trong cơ thể. Chúng làm suy giảm khả năng truyền thông tin của các tế bào thần kinh gây ra sự co thắt cơ, rùng mình, thậm chí là những vấn đề ảnh hưởng mãi mãi đến khả năng đi đứng, cúi hay nói chuyện; tương tự với những triệu chứng của người mắc bệnh đa xơ cứng.

Tổn thương các tế bào não. Các chất dạng hít cũng có thể gây tổn thương cho những tế bào não bằng cách ngăn chúng tiếp nhận đủ oxy. Những tác động của tình trạng này đến cơ thể còn phụ thuộc vào khu vực não bị ảnh hưởng. Ví dụ như khi hồi hải mã, một phần của não trước, chịu trách nhiệm trong việc ghi nhớ bị ảnh hưởng, người sử dụng các chất dạng hít sẽ không thể học tập những điều mới và việc thực hiện những cuộc hội thoại đơn giản cũng trở nên khó khăn. Nếu đại não bị tổn thương, khả năng giải quyết những vấn đề phức tạp và lên kế hoạch sẽ bị ảnh hưởng. Hoặc nếu tiểu não bị ảnh hưởng, người dùng sẽ trở nên chậm chạp, vụng về.

Thường xuyên sử dụng các chất dạng hít có thể gây ra những tổn thương nặng nề cho những cơ quan nội tạng quan trọng khác ngoài não bộ. Các chất dạng hít có thể gây ra:

• Những tổn thương cho tim

• Suy gan

• Nhược cơ

• Giảm lượng tế bào máu

• Phá hủy tế bào thần kinh, gây ra những cơ đau mạn tính

Những loại chất dạng hít khác nhau gây ra những ảnh hưởng tiêu cực khác nhau đến cơ thể. Một số tác động tiêu cực của loại chất này sẽ được liệt kê trong bảng dưới đây.

Đôi khi bạn có thể biết một người có sử dụng các chất dạng hít không qua những dấu hiệu như:

• Mùi chất hóa học trong hơi thở hoặc trên quần áo

• Những vết mực hoặc vết ố trên mặt, tay, quần áo

• Giấu giếm vỏ của những bình xịt sơn, lọ đựng dung môi rỗng hoặc giẻ, quần áo tẩm hóa chất

• Có những hành động thiếu tự chủ, say xỉn

• Nói lắp

• Buồn nôn hoặc mất cảm giác ngon miệng, sút cân

• Lú lẫn, mất tập trung, mất sự phối hợp vấn động, cáu gắt, trầm cảm

• Mua nhiều sản phẩm có thể dùng để hít.

Câu trả lời là có, sử dụng các chất dạng hít có thể dẫn đến tử vong, dù chỉ một lần. Tử vong có thể do các nguyên nhân sau:

• Đột tử - Tim đập nhanh, không đều và ngừng đột ngột.

• Ngưng thở - oxy trong phổi được thay thế bởi hơi độc khiến nạn nhân ngưng thở.

• Ngạt thở - không khí không thể đi vào phổi do nạn nhân hít hơi bằng cách chụp túi nilon lên đầu.

• Co giật – điện não được giải phóng bất thường.

• Hôn mê – não gần như ngừng hoạt động, chỉ còn duy trì những chức năng cơ bản nhất.

• Nghẹn – nôn mửa sau khi hít 

• Các chấn thương do tai nạn (Vd tai nạn giao thông) khi “say thuốc”.

Dù không quá phổ biến nhưng nghiện các chất dạng hít vẫn có thể xảy ra. Một số người, đặc biệt là những người dùng loại chất này trong một khoảng thời gian dài nói rằng họ cũng có cảm giác thèm muốn. Dùng các chất dạng hít quá nhiều lần có thể gây ra triệu chứng "vã" nhẹ khi ngưng sử dụng. Trên thực tể thì những thí nghiệm trên động vật đã chỉ ra rằng toluene (chất có trong khí ga, nước tẩy sơn) có thể gây ảnh hưởng đến não tương tự như amphetamine. Toluene làm tăng hoạt động dopamine ở khu vực tưởng thưởng của não. Sự ngắt quãng hoạt động dopamin trong thời gian dài chính là nguyên nhân chính gây nghiện.

Các chất dạng hít là một trong những loại chất đầu tiên mà thanh thiếu niên sử dụng. Trên thực tế, đây là một trong số ít những loại chất được thanh thiếu niên ở độ tuổi nhỏ hơn ưa chuộng. Việc sử dụng các chất dạng hít có thể trở thành vấn đề mạn tính và được tiếp diễn khi trưởng thành.